امام سجاد علیه السلام روز پنجم شعبان سال ۳۸ ه‍جری قمری دیده به جهان گشودند

امام زین العابدین (ع) در دورانی به امامت رسید که جامعه، روزگار پر فراز و نشیبی را پشت سر می‌گذاشت و همه ارزش‌های دینی، دست خوش تحریف و تغییر امویان شده بود. آن حضرت در شرایطی به امامت رسید که کج اندیشی، فرصت طلبی، عدالت گریزی، دنیاپرستی و عافیت طلبی از ویژگی‌های برجسته آن بود و یاران حقیقی حضرت، بسیار اندک بودند. ایشان خود در این باره می‌فرمود: «در تمام مکه و مدینه، بیست نفر نیستند که ما را دوست بدارند».
در آن زمان جامعه از فقدان قانون، نبود عدالت اجتماعی، ساخت و پرداخت احادیث دروغین و داستان پردازی‌های بی فایده، جبرگرایی و رواج نادانی رنج می‌برد و به طور کلی می‌توان آن دوره را عصر اختناق و نومیدی از پیروزی حرکت مسلحانه نامید. بنا بر نقل تاریخ نگاران، آن حضرت امامت را به طور پنهانی و با تقیه شدید و در زمانی دشوار عهده دار شد.
با توجه به آن شرایط، امام زین العابدین (ع) که رنگ به رنگ شدن مردمان را در دوران امام حسن و امام حسین دیده بود و شدت خفقان و انحطاط فکری و سیاسی مسلمانان را به چشم می‌دید، نمی‌توانست حرکتی مسلحانه انجام دهد و باید روش‌های مبارزاتی دیگری را بر می‌گزید.
از راه‌های مبارزه امام زین العابدین (ع) با حکومت ستمگر و سخت گیر اموی، روشنگری از راه نشر دانش ناب اهل بیت (ع) بود. به شهادت تاریخ، ایشان مسجد رسول خدا (ص) را مدرسه خویش ساخت و در موضوع‌های گوناگون فقه، تفسیر، حدیث، فلسفه، کلام، عرفان و اخلاق مباحث علمی و حوزه درسی دایر کرد. آن حضرت هر روز جمعه، جلسه سخنرانی عمومی برگزار می‌کرد و به پند و اندرز مردم، ترغیب به زهد در دنیا و شوق به آخرت و نشر آموزه‌های دینی می‌پرداخت. همین روشنگری‌ها روز به روز، بر شمار دوستان و یاران اهل بیت (ع) می‌افزود و زمینه را برای فعالیت امام باقر و امام صادق در سال‌های بعد فراهم می‌کرد. بر این اساس، بسیاری از دانشمندان و فقیهان آن دوره، شاگردان مکتب علمی و دانشگاه امام زین العابدین (ع) بودند.